Het Predikheren

Het Predikherenklooster te Mechelen is een van veraf zichtbaar, markant gebouw aan de noordrand van het centrum van Mechelen, dichtbij de gerestaureerde Dossinkazerne en het Holocaust museum. In de voorbije jaren is er gewerkt aan de restauratie en de herbestemming van ruïne tot stadsbibliotheek.

Locatie Mechelen
Programma stadsbibliotheek met kerk
Opdrachtgever Stad Mechelen
Status fase A/B/C opgeleverd ― fase D lopend
Periode 2011 ― heden
Oppervlakte 5.840 m²
Totaal budget 19.555.985 euro
Restauratiebudget 7.650.230 euro

IN SAMENWERKING

Architect Korteknie Stuhlmacher Architecten i.s.m. Callebaut Architecten en Bureau Bouwtechniek
Fotograaf Allt / Luuk Kramer / Stijn Bollaert / Karin Borghout
Luuk Kramer Exterior Courtyard 19268 126

Het Predikheren is een barok klooster uit de zeventiende eeuw dat sinds 1980 beschermd is. Het gebouwencomplex werd in meerdere fases vanaf 1657 gebouwd, in de 18de eeuw ontwijd en vervulde nadien verschillende rollen: kazerne met wapenarsenaal, militair hospitaal, school en opvangtehuis voor arme bejaarden. Sinds 1975 stond het gebouw leeg en veranderde geleidelijk in een indrukwekkende ruïne. In 2010 besloot de stad Mechelen, na jarenlange leegstand en verwaarlozing, het monumentale pand te restaureren en in te richten als stadsbibliotheek met restaurant en kerk. Niet zomaar een bibliotheek, maar een ‘bibliotheek van de toekomst’ of ‘literair wellnesscentrum’ zoals de burgemeester het graag noemt, een open huis vol verhalen, poëzie en informatie voor alle Mechelaars.

De ruïneuze toestand van het gebouwencomplex is niet alleen geconsolideerd, maar was in de ogen van de ontwerper even verontrustend als karakteristiek en aantrekkelijk, en kreeg dan ook een ereplaats in het ontwerp voor de restauratie en herbestemming. Het restauratieconcept had als doel de historische gelaagdheden te behouden en zichtbaar te laten, en betrekt de gehele ontwikkeling van het bouwwerk bij de overwegingen. Om de charme en de rijkdom van het complex in stand te houden en zelfs te versterken, werden er gekozen om deze bestaande onvolkomenheden te omarmen. De historische lagen, littekens en sporen van verval maken met hun uiteenlopende texturen en verkleuringen integraal deel uit van de nieuwe ruimtes. De oude kloostermuren en -gewelven profileren zich als abstracte kunstwerken en stille getuigen van een woelige geschiedenis. Het project is hiermee schatplichtig aan het het begrip ‘Weiterbauen’ (ofwel doorbouwen, voortborduren), een term die in de laatste decennia in landen als Zwitserland en Duitsland ontstond en die een ontwerphouding beschrijft die geschiedenis inzet als drager van het ontwerp en de transformatie van een historisch gebouw.

Algemeen hebben we gekozen voor een zachte restauratie met maximale consolidatie van originele materialen en dit op een weloverwogen en wetenschappelijk onderbouwde wijze, waarbij de originele kloostertypologie en de traditionele bak- en zandsteenstijl als leidraad fungeerden. Hierbij maakten we enkele gemotiveerde uitzonderingen. Er zijn bijvoorbeeld tijdens de militaire periode werken uitgevoerd die de eenheid van de interieurs hebben verbroken en de kwaliteit van het oorspronkelijke ontwerp hebben aangetast. Deze toevoegingen na 1900 zijn dan ook zoveel mogelijk verwijderd.

In het ontwerp kiezen we voor punctuele ingrepen die duidelijk hedendaags zijn en voegen we een extra laag aan de geschiedenis toe, in tegenstelling tot een eerder klassieke reconstructie van een vroegere toestand. Bij deze ingrepen is echter niet het contrast gezocht maar zijn ze vervlochten met de specifieke karaktereigenschappen en de historiek van het gebouw. De ruimten die de bibliotheek nodig heeft laten zich in het bestaande gebouw inpassen zonder dat ingrijpende veranderingen in de structuur nodig zijn. De ingrepen werden ontworpen met het oog op omkeerbaarheid en aanpasbaarheid, onder meer door zoveel mogelijk gebruik te maken van duurzame houtbouwsystemen. Die werden ook toegepast op de zolder, waar de imposante, eikenhouten constructie ook na de restauratie zichtbaar bleef. Met een isolatielaag op passiefhuisniveau, die werd geplaatst tussen een nieuw toegevoegde draagconstructie bovenop het dak en door nieuwe geïsoleerde dakkapellen toe te voegen, kon er een aangenaam binnenklimaat met voldoende daglicht en een goede akoestiek bereikt worden. Hierdoor kon de bibliotheek een plaats krijgen op de bovenste verdiepingen van het voormalige klooster en bleef de historische binnenkoer een open ruimte. De bibliotheek is verdeeld over drie zones, de zones ‘nabij’, ‘midden’ en ‘diep’. Hierbij staat het begrip ‘nabij’ voor openbare publieksfuncties zoals de entreehal, het café, ruimten voor lezingen en bijeenkomsten en tentoonstellingsruimten; met zone ‘midden’ wordt de algemene bibliotheek bedoeld met een uiteenlopende collectie, lees-, presentatie- en werkplekken en de kinderafdeling; en met zone ‘diep’ worden de ruimten omschreven waar in stilte kan worden gestudeerd. In de sfeervolle ruimten van zone ‘diep’ willen we ook in de toekomst het karakter van een ouderwetse boekenbibliotheek bewaren. Het gebruik van de overige ruimten kan zich met de tijd mee ontwikkelen. Hun kenmerkende ruimtelijke en functionele kwaliteiten zijn onafhankelijk van de aanwezigheid van fysieke boeken.

Een doordachte programma- of herbestemmingskeuze kan de toekomst van een monument verzekeren. Zo kan een degelijk gerestaureerde buitenschil met een flexibel ontwerp aan de binnenzijde zorgen dat verschillende invullingen mogelijk zijn doorheen de tijd. Mits een open visie en creatief denken, kan het programma herdacht worden en kan het gebruik van een gebouw meegroeien met de tijd(sgeest). Het gebouw en het plein er rond hebben de wijk nieuw leven ingeblazen.

Onlangs startten de restauratiewerken aan de naastgelegen kerk. In haar huidige toestand is de ruimte ronduit indrukwekkend. Ze heeft haar charme niet alleen te danken aan haar fraaie proporties en ornamenten maar ook aan de vele bouwsporen die van de verschillende verbouwingen zichtbaar zijn. We maken de kerk met minimale ingrepen toegankelijk en restaureren de gevels en ramen. Verder blijft de ruimte leeg en wordt gebruikt voor lezingen, voorstellingen en markten. Een toegevoegd houten doksaal zorgt voor extra comfort en functionaliteit. Op een nagenoeg onzichtbare manier worden er technische installaties en een stoelenberging ondergebracht.

 

Publicaties

https://www.architectura.be/nl/nieuws/na-klooster-wordt-ook-predikherenkerk-culturele-hotspot-korteknie-stuhlmacher-callebaut-architecten-bureau-bouwtechniek/

https://architectura.be/nl/nieuws/53468/na-klooster-wordt-ook-predikherenkerk-culturele-hotspot-korteknie-stuhlmacher-callebaut-architecten-bureau-bouwtechniek

CELEBRATING PUBLIC ARCHITECTURE ― 2021 ‘Buildings from the Open Call in Flanders 2000-21

NAV.BE ― 11.10.2021 ‘Interview – Wouter Callebaut: We moeten meer diepend denken, voorbij ons eigen ego’

CHAEG MAGAZINE ― SEPT, 2021 ‘Special Report’ 

ARCHITECTURES AVIVRE ― AUG, 2021 ‘Couvent des Prédicants’ 

YOUTUBE ― 30.07.2021 ‘Het Predikheren, de nieuwe stadsbibliotheek van Mechelen n.a.v. laureaat ‘Public Library of the Year Award”

ARCHITECTURA.BE ― 15.04.2021 ‘Het Predikheren in Mechelen dingt mee naar titel van ‘beste bibliotheek ter wereld”

MONUMENTAAL NR. 5 ― OKT, 2020 ‘Stadsbibliotheek Mechelen wint Onroerenderfgoedprijs’

HLN.BE ― 03.10.2020 ”Mooiste bibliotheek van Europa’ wint Onroerenderfgoedprijs’

DE STANDAARD ― 03.10.2020 ‘Predikheren Mechelen krijgt Erfgoedprijs’

VRT.BE ― 02.10.2020 ‘Onroerenderfgoedprijs voor bib Het Predikheren in Mechelen’

KLARA.BE ― 02.10.2020 ‘Het Predikheren wint Onroerenderfgoedprijs’

ONROERENDERFGOED.BE ― 02.10.2020 ‘Het Predikheren in Mechelen wint de Onroerenderfgoedprijs 2020’

ARCHITRAAF ― SEPT, 2020 ‘Kloosterruïne wordt stadbibliotheek’

VAI.BE ― AUG, 2020 ‘Interview: Mechthild Stuhlmacher, Wouter Callebaut en Gert Biebouw over hun Predikheren’

ARCHDAILY.COM ― 23.07.2020 ‘City Library Het Predikheren’

ARCHITECTUURBOEK VLAANDEREN N°14: WANNEER ATTITUDES VORM KRIJGEN ― 2020 ‘Essay: Meerstemmigheid in monumenten’

ARCHITECTUURBOEK VLAANDEREN N°14: WANNEER ATTITUDES VORM KRIJGEN ― 2020 ‘Stadsbibliotheek Het Predikheren, Mechelen’

FLANDERSTODAY.EU ― 28.09.2019 ‘Mechelen opens new library in abandoned monastery’

DE STANDAARD ― 02.09.2019 ‘Mooiste bibliotheek van Europa en omgeving’

ARCHITECTURA.BE ― 28.08.2019 ‘Kloosterruïne getransformeerd tot stadsbibliotheek’

ARCHITECTURA.BE ― 18.09.2018 ‘Predikheren drie weekends even open’

 

Prijzen

02.10.2020 ― ONROERENDERFGOEDPRIJS 2020 ― Korteknie Stuhlmacher Architecten i.s.m. Callebaut Architecten en Bureau Bouwtechniek

02.10.2020 ― PUBLIEKSPRIJS 2020 ― Korteknie Stuhlmacher Architecten i.s.m. Callebaut Architecten en Bureau Bouwtechniek

07.11.2019 ― ARC19 INTERIEUR AWARD ― Korteknie Stuhlmacher Architecten i.s.m. Callebaut Architecten en Bureau Bouwtechniek