Kasteel van Horst
Het kasteel van Horst is een van de mooiste bezienswaardigheden in het groene en heuvelachtige Hageland. Het bestaat uit een vierkante donjon en aangebouwde woon- en dienstvleugels in traditionele bak- en zandsteenstijl, rondom een binnenplaats.
Programma
Opdrachtgever Herita vzw
Status lopend
Periode 2020 ― heden
IN SAMENWERKING
Het Kasteel van Horst is een belangrijk voorbeeld van middeleeuwse verdedigingsarchitectuur, die voornamelijk als statussymbool diende. Het ontstond in de vroege 15de-eeuw als waterburcht, evolueerde tot een 17de-eeuws renaissance kasteel en diende als buitenverblijf voor de Leuvense adel, met fraaie muurschilderingen en bijzondere stucwerkplafonds van Jan Christiaen Hansche. Doorheen zijn geschiedenis kende het ook nog een aantal belegeringen, maar na de 17de-eeuw bleef het kasteelcomplex vrijwel onaangeroerd.
De stucwerkplafonds van Jan Christiaen Hansche werden in de 17de-eeuw aangebracht in opdracht van gravin Maria Anna van den Tympel. De plafonds in de grote zaal stellen enkele verhalen uit de Metamorfosen van Ovidius voor. Ze verbeelden het leven van de klassieke goden, stervelingen en andere mythische figuren. De hier voorgestelde taferelen (de herder Battus, de jagende Cephalus, de zich bij een bron spiegelende Narcissus) passen helemaal bij de adellijke zomerresidentie, of hof van plaisantie, die het kasteel in de 17de-eeuw was. Een soort van stripverhaal avant la lettre. Dat treft, want het Kasteel van Horst vormt de thuisbasis van ridder Johan in de stripverhalenreeks de Rode Ridder. Het kasteel wordt hierin afgebeeld als een 13de-eeuws kasteel, maar de donjon en de aanpalende woonvleugel dateren pas uit het einde van de 15de-eeuw.
In 2017 besloot Herita vzw, dat de site in erfpacht heeft, om het kasteel om veiligheidsredenen te sluiten voor het publiek. Een historische latrine van het kasteel was gedeeltelijk ingestort, en de kaaimuren aan de brug buikten gevaarlijk uit. Men liet de toestand van alle houtstructuren onderzoeken, wat duidelijk maakte dat het bovenste gedeelte van de toren in zeer slechte toestand verkeerde. De torenspits moest worden verwijderd om het gevaar voor afwaaien of instorten te vermijden.
In oktober 2020 werd de instabiele torenspits van het kasteel van Horst afgenomen. Vanuit een torenkraan werd de spits losgezaagd van de rest van het dak, en opgetild met behulp van een tweede kraan. Een kleine nieuwe spits zorgt nu voor de tijdelijke afdekking van de toren, tot de spits gerestaureerd is en kan teruggeplaatst worden. In afwachting daarvan staat hij verankerd op een ponton in de vijver rond het kasteel.
De restauratie van het Kasteel van Horst moet een verhaal van nuances worden. De focus ligt hierbij op de gelaagdheid van het monument, dat meteen ook de grootste uitdaging vormt. In totaal zijn er 6 bouwfasen te onderscheiden. Het doel van de restauratie is om de verschillende fasen van het kasteel in de kijker te zetten.
Voor de restauratie sloot Herita een meerjarenpremieovereenkomst met de Vlaamse regering. De eerste fase van deze overeenkomst omvat verschillende vooronderzoeken in de aanloop naar de restauratie van het kasteel, vooral naar de funderingen en de stabiliteit, gekoppeld aan archeologisch onderzoek. Tegelijkertijd wordt verder bouwhistorisch onderzoek uitgevoerd. De effectieve restauratiewerken starten in november 2021. In eerste instantie gaat het om de restauratie en consolidatie van de toegangsbrug met toegangspoort. Daarnaast wordt de iconische donjon van kasteel aangepakt. De restauratie omvat de nodige stabiliteitswerken, de restauratie van de buitengevels en van de gewelfschilderingen in de toren. Binnen deze fase worden ook de kapel, het trappenhuis en de kaaimuur onder handen genomen. De afronding van deze restauratiefase is voorzien in december 2024. Dan zal het kasteel opnieuw gedeeltelijk toegankelijk zijn voor publiek. In november 2022 start de restauratie van de noordvleugel. Deze worden vermoedelijk afgerond in december 2025. In de laatste fase van het restauratieproces, die aanvangt vanaf november 2023, worden de interieurs van de noordvleugel van het Kasteel van Horst en het binnenhof onder handen genomen. In december 2026 wordt het kasteel opnieuw volledig opengesteld voor een breed publiek.
Normaal gezien wordt de nieuwe functie van een gebouw vóór de aanvang van de restauratie bepaald, maar dat is voor het kasteel van Horst nog niet gebeurd. Mede omdat er veel belanghebbenden aan dit kasteel verbonden zijn, zoals Herita en de Horstgemeenschap, maar ook het Agentschap Natuur en Bos, de gemeente Holsbeek, enz. Tijdens de sluiting van het kasteel blijft Herita vzw de publieksgerichte erfgoedontsluiting verzorgen. De gidsen van het kasteel, verenigd in het Horstgenootschap, organiseren er wandelingen en andere activiteiten die het monument beleefbaar maken.
Monumenten die gerestaureerd worden, vormen een motor voor de heropwaardering van een stad of gemeente. Het restauratieproces moet ervoor zorgen dat de stad terug kan uitpakken met deze toeristische trekpleister. Het Kasteel van Horst is erkend als open erfgoed zodat de ontwikkelingen als inspiratie kunnen dienen voor andere erfgoedsites.
Publicaties
ONROEREND ERFGOED ― 27.10.2020 ‘Eenzaam is de spits’
DE STANDAARD ― 07.10.2020 ‘Restauratie van Kasteel van Horst begint met verwijdering donjon’
