Huis van de Vrije Schippers
Het voormalige gildehuis van de Vrije Schippers, aangekocht door deze gilden in 1530, behoort tot de oudste en best bewaarde gildehuizen in de historische haven van Gent. Het is één van de weinige voorbeelden van Brabantse gotiek en is sinds 1943 beschermd als monument.
Programma havenhuis
Opdrachtgever North Sea Port
Status opgeleverd
Periode 2012 ― 2018
Oppervlakte 950 m²
Totaal budget 4.300.000 euro
Restauratiebudget 3.500.000 euro
IN SAMENWERKING
Wat vandaag een toeristische trekpleister is ontstond in de 11de eeuw, toen de handelsactiviteiten er groeiden (alle graan in Graafschap Vlaanderen gebeurde langs Gent) en de plek dé haven van de stad werd. Verschillende gildes trokken er hun gildehuis op, zo ook de molenaarsgilde die hun pand in 1530 verkochten aan de gilde van de Vrije Schippers. Nog steeds staat het gebouw bekend als het Gildehuis der Vrije Schippers, en na een aantal omzwervingen de voorbije jaren heeft het gebouw vandaag terug een functie gelinkt aan de havenactiviteiten van Gent.
Het havenbedrijf North Sea Port kocht het leegstaande gebouw aan in 2011 om redenen van openbaar nut. Het havenbedrijf zag het huis als en mooie opportuniteit om zich meer te gaan profileren in de Gentse binnenstad naar werkplek/vergaderruimte/tentoonstellingsruimte. Hiervoor was een grondige restauratie en renovatie noodzakelijk.
In het ondersteunend ontwerp werd de haven van Gent teruggebracht naar zijn historische roots en werd bovendien beter bereikbaar voor het grote publiek. De uitdaging schuilde er in het project opnieuw actief deel te laten uitmaken van haar omgeving, de Graslei en Korenlei, in de middeleeuwen dé haven, vandaag een toeristische parel die jaarlijks duizenden bezoekers naar Gent brengt. Daarnaast moest het gebouw toegankelijk gemaakt worden en moesten flexibele ruimtes gecreëerd worden. De verbouwingswerken en herinrichtingswerken van het ‘Huis van de Vrije Schippers’ hadden aldus een veelzijdig doel, hierbij steunend op drie peilers: duurzaamheid, herkenbaarheid en flexibiliteit.
Het gebouw en de uitgevoerde vooronderzoeken hebben aanleiding gegeven tot nieuw en verder onderzoek in de restauratiewereld. Er werd zoveel mogelijk origineel materiaal behouden waar dat verantwoord was. Daarnaast werd echter geen moeite gespaard om waar nieuwe materialen toch noodzakelijk waren, op zoek te gaan naar wat men origineel zou hebben gebruikt. Ondanks dat lange tijd werd aangenomen dat restauratie met Balegemse natuursteen niet meer mogelijk zou zijn (uitgeputte groeve, minderwaardige kwaliteit,…) is de groeve naar aanleiding van deze restauratie opnieuw in gebruik genomen. Intussen wordt ze uitgebreid en kan er opnieuw kwalitatieve natuursteen ontgonnen worden. Het gevolg is dat op twee beeldhouwwerken na, de hele gevel is gerestaureerd met kwalitatieve Balegemse natuursteen. Deze werden ontgonnen uit dezelfde groeve als bij de bouw van de gevel.
De restauratie stelde de werken voorop met betrekking tot duurzaam herstel van de bestaande elementen. Uitgebreide vooronderzoeken (bouwhistorisch, materiaal-technisch, kleurenonderzoek, proefrestauraties) gaven laag per laag een beter beeld. Op basis hiervan werd gezocht naar een evenwicht tussen het terugbrengen en het conserveren van de monumentale sfeer van weleer, het sober integreren van nieuwe elementen die eigen zijn aan hedendaags verblijfscomfort en het voldoen aan de noden van North Sea Port vandaag.
Eén van de belangrijkste onderdelen was de restauratie van de voorgevel. Algemeen betekent dit het maximale behoud van de historische gevel met tegelijkertijd technische ingrepen, zoals waterlijsten en ijzers, én dit ook duurzaam is. Nieuwe ingrepen zijn beperkt gebleven tot de toevoeging van een lift, nieuwe utilitaire ruimtes in de vorm van het box-in-box principe, klimaatbeheersing en technieken die bij een modern kantoor, en werden quasi onzichtbare brand-technische ingrepen gedaan. De ingrepen werden op die manier voorzien dat ze zich duidelijk aftekenen ten opzichte van het bestaande, de omkeerbaarheid van de ingrepen speelde evenzeer een belangrijke rol.
Dit los staan van nieuwe toevoegingen werd doorgetrokken naar buiten, een nieuwe aanbouw achteraan werd geconcipieerd als glazen volume, waardoor het uitzicht van de achtergevel maximaal zichtbaar werd gelaten en de licht- en ruimtebeleving optimaal zijn. Het glazen volume past zich in tegen het volume van het monument zonder de overhand te nemen.
Het gebouw werd herbestemd tot een multifunctioneel gebouw waarbij in de historische kelder, gekenmerkt door gewelven, een receptieruimte werd ondergebracht. Op de eerste en tweede verdieping werd telkens een vergaderzaal met salon en ondersteunende ruimtes ondergebracht, en onder de originele, imposante dakkap bevindt zich een seminarieruimte. Het gelijkvloers fungeert als publiek toegankelijke tentoonstellingsruimtes die het verhaal van zowel de historische als de huidige haven van Gent, maar ook – samen met de verhalende voorgevel – het verhaal van de geschiedenis van Gent, en bij uitbreiding de Gentenaar vertelt.
In 2019 werd het gildehuis van de Vrije Schippers bekroond met de Onroerenderfgoedprijs. Wouter Callebaut ontving van de jury een eervolle vermelding voor zijn bijdrage aan de restauratie van dit historisch waardevolle gebouw.
Uit het juryrapport: “Bij het restauratieproject van het gildehuis van de Vrije Schippers zijn oud en nieuw volledig in balans gebracht. Het monument is volledig gerestaureerd en herbestemd met een groot respect voor de verschillende historische lagen. Alle verdiepingen hebben een nieuwe functie gekregen. Elementen met erfgoedwaarden werden in situ behouden en nauwgezet gerestaureerd. Voor de technische en sanitaire voorzieningen is een nieuw volume toegevoegd achter in het gebouw, volledig los en demonteerbaar van de historische constructie. Ook alle andere ingrepen aan het gebouw zijn reversibel ontworpen en uitgevoerd. Hierdoor kan het gildehuis zich in de toekomst gemakkelijk aanpassen aan nieuwe noden. Als levend monument geeft het herbestemde gildehuis een belangrijk verhaal uit de lokale geschiedenis een gezicht. De prachtig herstelde muurschilderingen vertellen meer over het historische belang en gebruik van het gebouw.”
Publicaties
DE STANDAARD ― 05.10.2019 ‘Ondernemers helpen erfgoed aan tweede leven’
KLARA.BE ― 04.10.2019 ‘Onroerenderfgoedprijs 2019 naar Gent’
NATUURSTEEN, NR. 5 ― 2018 ‘Balegemse steen voor gevel’
Prijzen
04.10.2019 ― ONROERENDERFGOEDPRIJS 2019
14.12.2018 ― LAUREAAT GENTSE MONUMENTENPRIJS 2018: CATEGORIE OPENBARE BESTUREN OF PUBLIEKE RECHTSPERSONEN
